Verborgen sporen Het Spoorboekje roept verrassende reacties op van mensen die ook een verhaal over hun familie in de Spoorhoek hebben. Reden voor een digitaal vervolg op deze website. Met foto's en informatie verzameld en beschreven door Jolanda Keesom. Reacties en aanvullingen over andere families zijn welkom!
Rusch ijzerwaren, Hommelstraat 54
Simon Rusch sr. voor zijn zelfontworpen winkelpand, 1956
Kijk hem daar eens trots voor zijn nieuwe winkel en woonhuis staan: Simon Rusch, echtgenoot van Everdina (“Zus”) Valkenburg. Vader van Simon jr. en Trudi Backelandt-Rusch die vertellen over de mooie jaren die zij daar hebben meegemaakt. En over het nogal trieste einde in de jaren tachtig.
'Vader was in 1912 in Oosterbeek geboren, in de Wilhelminastraat,' vertelt Simon junior die in 1943 in datzelfde huis is geboren. Na de evacuatie van Oosterbeek verbleef hij van eind september 1944 tot de zomer van 1945 met zijn ouders in de Woeste Hoeve, tussen Arnhem en Apeldoorn. Na de oorlog vervolgde zijn vader zijn loopbaan bij R.S. Stokvis, groothandel in huishoudelijke apparaten aan de Weerdjesstraat, onder andere bekend van het merk Erres. 'Op een gegeven moment vroeg Willem Leijgraaf, die daar vaak als klant over de vloer kwam, mijn vader om zijn compagnon te worden in zijn zaak op Hommelstraat 57. Hij had twee dochters en zocht een vennoot en opvolger. Na enig aarzelen over het geld dat daarmee gemoeid was, heeft mijn vader toen het huis in Oosterbeek verkocht en zijn we verhuisd naar Bouriciusstraat 11, een groot herenhuis waar toen meerdere gezinnen woonden. Daar is in 1950 Trudi geboren.'
Eten van Stikkelman
Toen Simon jr. het niet zo naar zijn zin had op zijn eerste lagere school, besloot zijn vader hem voortaan op weg naar zijn werk op de School met de Bijbel in de Patersstraat af te leveren. Dichtbij zijn werk en op een vertrouwd adres, want hij kende Holscherer, het hoofd van de School met de Bijbel. In die jaren kwamen Simon's moeder en kleine zusje in de loop van de dag ook naar de Hommelstraat om samen te eten. 'Dat eten werd klaargemaakt in café Stikkelman want in het huis waarin wij woonden was geen kookgelegenheid,' legt Trudi uit. 'Achteraf is het wel raar dat tante Mien Stikkelman voor ons kookte, maar zo was dat nu eenmaal. Op zondag gingen we vaak eerst naar de Luxorbioscoop om naar het nieuws te kijken en daarna eten bij Ruteck's lunchroom.' Het was toen wel heel gewoon om vrienden en kennissen van je ouders 'oom' en 'tante' te noemen, ook al waren ze geen familie.
Hommelstraat 57: Hier werkte Simons Rusch sr. vanaf 1949 samen met Willem Leijgraaf
Simon Rusch sr. in de ijzerwarenwinkel van Leijgraaf & Co op Hommelstraat 57
Spelen op straat
Simon en Trudi speelden in de jaren vijftig veel op straat. Tot de bouw van de Rembrandtbioscoop in 1955 ging Simon na schooltijd vaak naar het gat aan het Velperplein dat was ontstaan nadat het Telefoon- en Telegraafkantoor was gebombardeerd. Het puin was inmiddels afgevoerd, maar de grote kelder was er nog. 'Daar speelden we vaak. 's Winters gleden we daar met een slee van de trap naar de kelder af. Later heb ik de bouw van het Rembrandttheater van dichtbij meegemaakt.' Zijn zusje verkende de buurt ook al snel: 'Ik ging vaak vanuit huis een rondje om de Rembrandt steppen.'
School met de Bijbel en MULO in de Patersstraat, jaren zestig
Trudi ging naar de Christelijke Bewaarschool op Klarendal en naar de Löbenselsschool aan de Dalweg. Haar beste vriendin was Agnes ten Broeke, een van de vier dochters van kleermaker Ten Broeke uit de Patersstraat. 'Haar vader zat nog echt in kleermakerszit op een tafel te werken. Mijn vader heeft ook wel eens een pak bij hem laten maken. Ik mocht wel eens bij Agnes logeren en dan lagen we met vijf meisjes in een slaapkamer. Dat was ik helemaal niet gewend, maar ik vond het wel gezellig. Bij Agnes thuis waren ze katholiek en wij waren van oorsprong Nederlands Hervormd, maar dat maakte niets uit. Toen Agnes haar eerste communie deed, kreeg ze van mijn moeder en mij een bijbeltje. Dat heeft Agnes nog steeds.'
1954: Trudi voor Hommelstraat 57.
Trudi met haar vriendinnetje Agnes ten Broeke als bruidje in de Patersstraat, links van de School met de Bijbel
Eigen zaak
In de jaren vijftig gingen de zaken goed in de Hommelstraat. Je kon er alles kopen wat je nodig had: eten, schoenen, kleren, fietsen, tabakswaren, koffie en thee, gereedschap, meubels, lampen, hoeden en petten, speelgoed. De zaterdagse markt was een trekpleister voor de hele stad. De straat vertoonde nog wel wat sporen van oorlogsschade, in de vorm van gaten in de bebouwing. Zo lag er aan de overkant van Leijgraaf een perceel braak waarop groenteboer De Haas zijn waren uitstalde. Dat perceel was te koop. Na de plotselinge dood van Willem Leijgraaf in 1952 besloot Simon Rusch er werk van te maken. Hij liet er zijn nieuwe winkel bouwen, met een woning erboven. Hoewel er centrale verwarming in de ruime woning werd aangelegd, liet hij voor de zekerheid ook een schoorsteen inbouwen, voor het geval er toch een kachel nodig was. Hij had de oorlog meegemaakt en wilde op alles voorbereid zijn…
De gemeente verplichtte hem om in het pand een doorgang te maken naar de Beemstraat erachter, waar toen nog een aantal bedrijven en woningen aan lagen. Het winkelpand werd maar liefst dertien meter breed en kreeg een schuine hoek aan de kant van de Oude Klarendalseweg. Daar werd groenteboer De Haas de nieuwe buurman die met zijn vrouw en twee zonen zijn handel voortaan op de stoep zette.
Luchtfoto van de Hommelstraat uit de jaren vijftig met halverwege aan de rechterkant het gat op de hoek met de Oude Klarendalseweg waarop later de zaak van Rusch werd gebouwd. Rechts de oude school aan de Beemstraat waar nu het Johan Combéplein is.
Het interieur van de winkel op Hommelstraat 54 op de dag van de opening , 28 november 1956. (De tegelvoer ligt er nog steeds).
De familie Rusch in hun splinternieuwe woning, 1956
Familiebedrijf
In de Spoorhoek wemelde het in de jaren vijftig en zestig nog van de familiebedrijven die van vader op zoon werden voortgezet. Totdat die zoon oud genoeg was, werkten de echtgenotes meestal keihard mee. Ook hadden de meeste zaken personeel in dienst. Bij de familie Rusch werkte Willem van Kleef die buiten werktijd samen met zijn broer als accordeonist optrad in de stad en op de Westerbouwingboot. Hij kwam vooral voor het zware werk, terwijl mevrouw Rusch de verkoop overnam als haar man de deur uit moest om iets bij een klant te bezorgen. 'De zware artikelen zoals haarden, kachels en wasmachines bracht vader eerst naar de klanten met de taxi van de firma Citam', vertelt Simon. Hij gaf de taxichauffeur dan een flinke fooi voor zijn hulp bij het tillen. Vanaf 1960 deed vader dat na het halen van zijn rijbewijs met zijn eigen auto, een Opel Record.'
'Voor haar huwelijk was mijn moeder kindermeisje geweest bij een sjieke familie en zoals gebruikelijk ontslagen toen ze trouwde. In de jaren vijftig werd ze de rechterhand van mijn vader. Ze wilde vooral altijd alles schoon en netjes hebben. Hoe vaak ik haar de winkelvloer niet heb zien schrobben', herinnert Trudi zich. Zelf hielp ze soms in de zaak mee met inpakken, maar haar taken lagen vaak buitenshuis. Ze werd er bijvoorbeeld op uit gestuurd om boodschappen te doen. 'Op zaterdag ging ik vaak samen met mijn vader sigaren halen bij Van Aalst, op de hoek van de Spoorwegstraat waar nu het Koffiekafeetje zit. Dan kreeg ik zelf altijd een Mekkareep, met noten en rozijnen.'
Uitzicht van de familie Rusch op de Patersstraat, met rechts het biljartcafé Nicosti van biljartkampioen Nico Stikkelman.
De Opel Record waarmee Simon Rusch vanaf 1960 haarden en kachels rondbracht
Doris Day
De jaren zestig verliepen vrij zorgeloos voor de familie Rusch. Simon Rusch junior kwam op zijn vijftiende bij zijn vader in de zaak. Het was er altijd druk, want iedereen wilde in die tijd een wasmachine, stofzuiger of pannenset. Rusch verkocht alles van Erres, maar ook veel van andere populaire merken zoals Tomado en Miele. Naast de haarden en kachels namen de ijzerwaren en gereedschappen nog steeds een belangrijke plaats in. Simon ziet de klanten nog voor zich: 'Aan de Oude Klarendalseweg zat wagenmaker Noordman. Opa Noordman kwam vaak op zijn klompen en met een groot leren schort voor een paar bouten bij ons halen. Van mijn vader mocht hij ze zelf pakken. Hij trok altijd netjes zijn klompen uit voordat hij binnenkwam, totdat mijn vader zei dat dat niet hoefde.'
Trudi ging naar de MULO en had een bijbaantje bij het Jaminfiliaal. Mies Starink was daar cheffin. 'Op zaterdag keek ik boven uit het raam en als het druk was, wenkte ze me.' Ze besteedde haar zakgeld regelmatig in de Rembrandtbioscoop: 'Ik ging vaak 's middags naar The Sound of Music of naar films met Doris Day. Soms was ik dan de enige in de zaal, maar dat vond ik geen probleem.' Op haar zestiende kreeg ze een brommertje, een “Mobylette”, dat ze voltankte bij Pietersen, op de Spoorwegstraat, pal achter de Rembrandt.
Ze keek nieuwsgierig naar opvallende mensen in de buurt, zoals actrice Carola Gijsbers van Wijk die in die tijd met haar moeder in de Hommelstraat woonde. Na de MULO ging ze naar de kweekschool in Nijmegen en werd ze juf in Winterswijk en vanaf 1978 in Ede. In de weekenden kwam ze thuis totdat ze in 1982 trouwde. Uit die tijd herinnert ze zich vooral de brand in het pand aan de overkant, waar vroeger café Stikkelman had gezeten: 'Op een zondagochtend werd ik wakker van een enorme knal en dacht ik dat ons huis in brand stond. Maar het was aan de overkant. Ik heb die hele dag uit het raam naar het blussen staan kijken en foto's gemaakt.
197?: het voormalige café van Stikkelman aan de overkant is uitgebrand
Simon jr. aan het werk in de winkel
De familie Rusch in 1963 bij het 25-jarig huwelijk en het 12 ½ jarig bestaan van hun eigen zaak.
Uitzicht op de Oude Klarendalseweg, met rechts het uithangbord van groenteboer De Haas en links de toegangspoort van bakkerij Kusters
Uitzicht op de Hommelstraat naar het noordwesten, met aan de overkant de schoenenwinkel van Oderkerk en de woninginrichtingszaak van Van der Werff, café Willemsen en verlichtingszaak Besseling en rechtsonder de viswinkel van Jur van der Berg
Trudi met haar moeder bij de voordeur aan de Oude Klarendalseweg
Rond 1980: vader en zoon Rusch samen in de winkel
Een aflopende zaak
De komst van grote winkelketens heeft de Hommelstraat de das omgedaan, stelt Simon Rusch junior. 'Mensen kwamen bij ons uitleg vragen over een boormachine en kochten hem dan bij V&D. Daar was niet tegen op te concurreren. Mijn vader wilde de zaak niet verkopen. Hij had hard gewerkt voor zijn eigen zaak en gunde zichzelf geen rust. Hij hees alles zelf met een katrol van en naar het magazijn in de kelder. De laatste jaren van zijn leven heeft hij zich veel te druk gemaakt. In 1982 kreeg hij een hartstilstand, zes weken voor de bruiloft van Trudi.' Samen met zijn moeder zette zoon Simon de zaak voort, maar het was onbegonnen werk. In 1984 verkochten ze het pand aan de buurman, bakker Van Dijk. Moeder en zoon vertrokken naar een huurwoning buiten de Spoorhoek. Tot haar dood in 2000 heeft Simon voor haar gezorgd. Trudi woont en werkt inmiddels al 37 jaar in Ede en gaat binnenkort na 44 jaren in het onderwijs met pensioen.
1982: Bruidegom Guus Backelandt komt zijn bruid Trudi Rusch ophalen in de Oude Klarendalseweg. Bij groenteboer De Haas kost de andijvie 45 cent per kilo.