Lezing Wim Lavooij tijdens de eerste Spijker Verkeers Kermis 16 juni 2022.
Kenmerken van het Spijkerkwartier;
Historisch dicht bij het centrum, grote verscheidenheid aan woningen (groot-klein, goedkoop-duur), alle voorzieningen in de buurt, gemengde bevolking (jong-oud, gemiddeld en hoog-laag inkomen, alle huidskleuren)
Verschil ten noorden ten zuiden van de Spijkerlaan. Ten noorden meer diversiteit aan functies, meer ‘volks’, ten zuiden meer residentieel, kantoren met een grote verscheidenheid aan woningen.
Door de hoge dichtheid en de verscheidenheid aan functies, de beroemde binnentuinen en een voorziening als Thialf voldoet het Spijkerkwartier aan het begrip van een 15 minuten stad. Wat is dat? Het betekent dat bewoners op 15 minuten wandelen of fietsen – maar in het Spijkerkwartier is het wandelen) alle essentiële kunnen functies vinden: winkels, kantoren, scholen, gezondheidszorg, sport, cultuur, kinderopvang en ontspanning. Het wordt gezien als een vorm van duurzaamheid omdat alle belangrijke voorzieningen binnen 15 minuten te bereiken zijn. Verminderde vraag naar mobiliteit, alle functies binnen handbereik, de mogelijkheid van thuiswerken, betekent of zou moeten betekenen dat de auto minder gebruikt wordt of zelfs helemaal kan komen te vervallen. Collectief c.q. openbaar vervoer of auto op afroep is dan een veel logischer keuze als de auto nodig is: het bespaart op het huishoudbudget, is goed voor het milieu en is goed voor de individuele gezondheid. En wat vooral ook belangrijk is: het spaart ruimte op straat, waardoor de straat als plaats van ontmoeting en spel aan betekenis kan terugwinnen: meer groen, meer ruimte voor de fiets, meer ruimte voor de mens, meer sociaal contact.
Zij er nog andere uitdagingen? Wel zeker. Op het gebied van duurzaamheid is nog veel te winnen: Monumenten en het verkrijgen van een a-label lijkt een onoverkomelijk probleem: isolatie een van de eerste voorwaarden kan alleen met veel inspanning worden bereikt; ga maar eens steensmuren isoleren met behoud van de historische details. Energie- en warmteneutraal, een nul-op-de-meterwoning lijkt in het Spijkerkwartier onhaalbaar. Hier biedt de techniek mogelijkheden. De hoge dichtheid van de wijk draagt daarbij bij aan de haalbaarheid. Er zijn systemen die werken met grote ondergrondse watervaten voor minimaal 600 woningen waarbij het water werkt als energiebuffer. Koelt in de zomer de woningen en warmt zelf tegelijkertijd op en verwarmt de huizen in de winter waarbij het zelf langzaam afkoelt om weer in de zomer de huizen te kunnen koelen. De hoge dichtheid zorgt ervoor dat slechts korte leidingnetten nodig zijn om de woningen te bereiken. Bovenop het vat kunnen pleinen en andere openbare ruimten worden aangelegd.
Een ander punt van zorg is de zorg. De dubbele vergrijzing maakt dat de zorg dreigt om te vallen. Zo lang mogelijk thuis blijven wonen om de ziekenhuizen en de verpleeghuizen te ontlasten is daarbij van belang, maar ook de medische zorg thuis en de huishoudelijke ondersteuning dreigen onder de vraag te bezwijken. Mijn gedachten gaan dan uit naar een vorm van zorg-voor-elkaar-concepten. Een vorm van samenwonen waarbij lotgenoten in elkaars omgeving wonen en waarbij sociale controle (in de positieve zin van het woord) er voor zorgt dat niemand onopgemerkt blijft wanneer het wat minder gaat. Het concept is helemaal niet nieuw. Denk aan de hofjes die vroeger in onze steden (en gelukkig deels nog steeds) te vinden waren. Haarlem heeft zelfs nieuwe hofjes die aan het eind vorige eeuw zijn gebouwd en die immens populair zijn. Wachtrijen om er te mogen wonen. Overdag openbaar en oases van rust voor de stadsbezoeker, ’s avonds afgesloten achter cijferslot en veilig. Alle voorzieningen om de hoek en toch eigen en vertrouwd. Maar het mooiste is, ze zijn voorbeelden van het concept van ‘zorg-voor-elkaarwonen’. Mensen helpen elkaar bij het boodschappen doen, de hond uitlaten, een hapje koken etc. Allemaal vormen van zorg die helpen om veel langer zelfstandig te kunnen blijven wonen. Het vormt tegelijkertijd en bron van zingeving voor de omgeving die de hulp biedt. Het hebben van een zinvolle bezigheid, hulp kunnen bieden aan anderen geeft ongelooflijk veel voldoening, zeker aan ouderen die uit het arbeidsproces zijn. Maak hofjes, dat hoeft niet letterlijk maar het helpt wel. Ik zeg altijd dat je samenhang, een samenleving met stedenbouw niet kan maken, maar ontwerp je het niet, maak je geen pleintjes, hofjes, een speelstraat, dan wordt het wel een heel klap moeilijker om elkaar spontaan te ontmoeten en elkaar te leren kennen.
Het zijn maar twee ideeen waardoor de 15 minutenstad die het Spijkerkwartier nu is, ook in de toekomst voor zijn bewoners van nog grotere betekenis kan zijn.
Waar kan je nog meer aan denken? Collectieve kinderopvang (NB slecht weer accommodatie) of het bieden van woningen met wat extra ruimte om te kunnen thuiswerken (en dat is niet alleen achter een laptop); wat grotere woningen dan het standaard twee- of driekamerappartement dat de ontwikkelaar en corporatie zo graag bouwt.
Wim Lavooij
